Γιατί το σύστημα αξιολόγησης «Χίλων» αδικεί το σκάκι

 

Με δυο λόγια ο Χίλων μετατρέπει σε μειονέκτημα τις ιδιαιτερότητες του σκακιού, εφαρμόζοντας οριζόντια κριτήρια που μπορεί να ταιριάζουν σε αθλήματα με άλλη φύση, αλλά όχι στο σκάκι.

Η Γενική Γραμματεία Αθλητισμού (ΓΓΑ) παρουσιάζει εδώ και λίγα χρόνια το σύστημα αξιολόγησης των αθλητικών ομοσπονδιών «Χίλων», ως ένα αντικειμενικό εργαλείο αξιολόγησης των αθλητικών ομοσπονδιών. Δηλωμένος στόχος της είναι να μπει τέλος στις αδιαφανείς χρηματοδοτήσεις και να επιβραβεύονται μετρήσιμα μεγέθη: μέγεθος, δραστηριότητα, διακρίσεις, διακυβέρνηση. Στην πράξη, όμως, όταν το σύστημα αυτό εφαρμόζεται στο σκάκι, αναδεικνύεται μια κραυγαλέα αδικία. Το 2025 η Ελληνική Σκακιστική Ομοσπονδία θα λάβει συνολικά από τη ΓΓΑ 96.666 ευρώ της τακτικής επιχορήγησης και άλλα 27.320 από τη φορολόγηση του στοιχήματος. Στην κατηγορία των μη Ολυμπιακών αθλημάτων που υπάγεται το σκάκι, το ποσό αυτό βρίσκεται σε ψηλότερη θέση από ομοσπονδίες μικρής εμβέλειας. Όμως, σε σχέση με το πραγματικό μέγεθος, τη διάχυση και τις ανάγκες του σκακιού, είναι σαφώς ανεπαρκές και δυσανάλογο. Για μια ομοσπονδία με εκατοντάδες σωματεία, δεκάδες χιλιάδες αθλητές, πολλές διεθνείς επιτυχίες και σταθερή για δεκαετίες παρουσία στις κορυφαίες διοργανώσεις, η χρηματοδότηση αυτή δεν μπορεί να θεωρηθεί επαρκής.

Το πρώτο πρόβλημα είναι ότι το σκάκι δεν κατατάσσεται στα Ολυμπιακά αθλήματα, παρότι η FIDE αναγνωρίζεται από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή. Έτσι κατατάσσεται αυτόματα στο «καλάθι» των μη Ολυμπιακών, μαζί με αθλήματα περιορισμένης εμβέλειας, γεγονός που το υποβαθμίζει. Το δεύτερο είναι ότι η τεράστια παγκόσμια διάχυση και ο σκληρός ανταγωνισμός του σκακιού ζυγίζουν ελάχιστα στον Χίλωνα. Η «ένταση ανταγωνισμού» έχει βαρύτητα μόλις 5% του κριτηρίου «Διακρίσεις», που συνολικά μετρά μόνο το 10% της αξιολόγησης. Με άλλα λόγια, η δυσκολία διάκρισης σε ένα άθλημα με 203 εθνικές ομοσπονδίες και χιλιάδες συμμετέχοντες ουσιαστικά αγνοείται.

Αντίστοιχα, η μαζική βάση του σκακιού στην Ελλάδα εμφανίζεται πολύ μικρότερη στα χαρτιά. Ο Χίλων μετρά μόνο τους αθλητές που ανανεώνουν κάθε χρόνο δελτίο, τα σωματεία που περνούν τις αυστηρές διαδικασίες του Μητρώου και τις άδειες προπονητών που εκδίδει το κράτος. Στην πραγματικότητα, δεκάδες χιλιάδες μαθητές παίρνουν μέρος σε σχολικά πρωταθλήματα και χιλιάδες νέοι αγωνίζονται ανεπίσημα, αλλά δεν υπολογίζονται πουθενά. Έτσι η πραγματική κοινωνική διάσταση του αθλήματος εξαφανίζεται από τους δείκτες.

Σοβαρό ζήτημα υπάρχει και με το προπονητικό έργο. Οι περισσότεροι Έλληνες προπονητές έχουν τίτλους της Διεθνούς Σκακιστικής Ομοσπονδίας (FIDE), που αναγνωρίζονται διεθνώς, αλλά στον Χίλωνα μετράνε μόνο όσοι διαθέτουν εθνική άδεια μέσω των Σχολών Προπονητών που εγκρίνει η ΓΓΑ. Το θεσμικό πλαίσιο φυσικά υπάρχει, αλλά οι σχολές που έχουν διοργανωθεί είναι ελάχιστες σε σχέση με τις πραγματικές ανάγκες, και εδώ η ευθύνη είναι της ΕΣΟ που δεν έχει φροντίσει να καλύψει αυτό το έλλειμα. Έτσι, στον πίνακα του Χίλωνα εμφανίζεται ότι η Ομοσπονδία στερείται προπονητικής βάσης, ενώ στην πραγματικότητα υπάρχει μεγάλος αριθμός καταρτισμένων στελεχών που παραμένουν αόρατοι επειδή δεν διαθέτουν το πτυχίο της ΓΓΑ.

Ακόμα πιο άδικο για το σκάκι είναι ο τρόπος με τον οποίο αποτιμώνται οι «Διακρίσεις». Μέχρι το 2022, ο Χίλων μετρούσε τις δύο τελευταίες διεθνείς διοργανώσεις, ώστε η Σκακιστική Ολυμπιάδα, που γίνεται κάθε δύο χρόνια, να καλύπτει ολόκληρο τον κύκλο. Από το 2023 και μετά, μετρά μόνο η τελευταία διοργάνωση. Αυτό σημαίνει ότι τη χρονιά της Ολυμπιάδας η Ελλάδα βαθμολογείται, ενώ την επόμενη, χωρίς Ολυμπιάδα ο δείκτης μηδενίζεται. Η ΕΣΟ εμφανίζεται μια χρονιά ισχυρή και την επόμενη αδύναμη, χωρίς να έχει αλλάξει τίποτα στην πραγματικότητα. Και σαν να μην έφτανε αυτό, ο δείκτης «Σύνολο βαθμών», που έχει το μεγαλύτερο βάρος, ευνοεί αθλήματα με πολλές κατηγορίες και υποκατηγορίες – όπως η άρση βαρών, όπου κάθε ηλικιακή ομάδα χωρίζεται σε πολλές κατηγορίες βάρους, ή ο στίβος και η κολύμβηση με δεκάδες διαφορετικά αγωνίσματα. Όσο περισσότερες κατηγορίες υπάρχουν, τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες για διεθνείς διακρίσεις και άρα για υψηλότερη βαθμολογία. Υπάρχει μεν ένας δείκτης που προσπαθεί να ισοφαρίσει αυτό το πλεονέκτημα, αλλά έχει μικρή σημασία στη συνολική αξιολόγηση. Έτσι, η αδικία παραμένει σε μεγάλο βαθμό. Για το σκάκι, που είναι ενιαίο άθλημα με περιορισμένο αριθμό κορυφαίων διοργανώσεων, η ανισότητα είναι εμφανής: ενώ ανταγωνίζεται παγκοσμίως με εκατοντάδες χώρες και χιλιάδες συμμετέχοντες, δεν έχει τις περισσότερες ευκαιρίες για διάκριση που διαθέτουν οι πολυ-κατηγοριακές ομοσπονδίες για να συγκεντρώνουν πόντους.

Πρόβλημα υπάρχει και με το κόστος. Ο Χίλων προβλέπει συντελεστή εξοπλισμού που ευνοεί αθλήματα με ακριβά υλικά, αλλά το σκάκι δεν έχει τέτοιο κόστος. Έχει, όμως, τεράστιο λειτουργικό βάρος: αποστολές στο εξωτερικό, συμμετοχή σε πολλές ηλικιακές κατηγορίες, φιλοξενία διεθνών ομάδων και όλα αυτά για αγώνες πολλών ημερών αφού τα τουρνουά έχουν πολλούς γύρους και διαρκούν πολύ. Αυτά δεν αναγνωρίζονται από το σύστημα. Η ΕΣΟ τιμωρείται και στο σκέλος της «Δραστηριότητας», καθώς ο Χίλων αποδίδει μεγάλο βάρος στον αριθμό προπονητικών καμπ που διοργανώνει μια ομοσπονδία. Στα περισσότερα αθλήματα, αυτά τα καμπ χρησιμεύουν για τη συγκέντρωση των αθλητών σε προπονητικά κέντρα με φυσική παρουσία, υψηλό κόστος μετακινήσεων και διαμονών. Στο σκάκι, όμως, η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική: η προετοιμασία μπορεί να γίνεται, εξ ανάγκης, σε μεγάλο βαθμό διαδικτυακά, με αναλυτικά εργαλεία και προπονήσεις από απόσταση. Τα φυσικά καμπ είναι προφανώς προτιμότερα, αλλά πανάκριβα, και η Ομοσπονδία δεν μπορεί να τα οργανώνει σε μεγάλη κλίμακα με τη διαρκώς μειούμενη χρηματοδότηση. Έτσι το σύστημα δεν λαμβάνει υπόψη την ιδιαιτερότητα αυτή και καταγράφει την ΕΣΟ ως ανενεργή προπονητικά.

Ανάλογο πρόβλημα υπάρχει και με τους ελέγχους ντόπινγκ. Ο Χίλων μετρά και τον αριθμό των δειγμάτων που λαμβάνονται σε κάθε άθλημα. Ωστόσο, το σκάκι, όπως και άλλα πνευματικά αθλήματα, δεν παρουσιάζει ανάγκη για συχνούς ελέγχους, αφού δεν τίθεται ζήτημα κλασικής φαρμακοδιέγερσης. Έτσι, η Ομοσπονδία καταγράφεται με μηδενικούς ή ελάχιστους ελέγχους, κάτι που μειώνει αδικαιολόγητα τη βαθμολογία της. Δηλαδή, το σκάκι τιμωρείται επειδή από τη φύση του δεν έχει πρόβλημα ντόπινγκ!

Ιδιαίτερη αδικία εντοπίζεται και στο γεγονός ότι ο Χίλων ευνοεί τις πολυ-αθλητικές ομοσπονδίες, οι οποίες εμφανίζουν μεγέθη πολλαπλάσια λόγω των πολλών διαφορετικών αγωνισμάτων τους. Αντίθετα, οι μονο-αθλητικές ομοσπονδίες, όπως η ΕΣΟ, δεν έχουν τη δυνατότητα να πολλαπλασιάσουν (κάποιες φορές και τεχνητά) τα νούμερα, αφού το σκάκι είναι ένα ενιαίο άθλημα. Έτσι, ξεκινούν από χαμηλότερη βάση και καταγράφονται συστηματικά ως μικρότερες, ενώ στην πραγματικότητα έχουν τεράστια δυναμική.

Με δυο λόγια ο Χίλων μετατρέπει σε μειονέκτημα τις ιδιαιτερότητες του σκακιού, εφαρμόζοντας οριζόντια κριτήρια που μπορεί να ταιριάζουν σε αθλήματα με άλλη φύση, αλλά όχι στο σκάκι. Το αποτέλεσμα έτσι είναι στρεβλό: αντί να αναγνωρίζεται η δυνατότητα του σκακιού να προπονείται οικονομικά και παρόλα αυτά αποτελεσματικά μέσω ψηφιακών μέσων, ή το γεγονός ότι δεν απαιτείται εκτεταμένος αντι-ντόπινγκ μηχανισμός, αυτά τα στοιχεία γίνονται λόγος οικονομικής υποβάθμισης της Ομοσπονδίας.

Όλα τα παραπάνω οδηγούν σε ένα παράδοξο αποτέλεσμα: ένα άθλημα με τεράστια κοινωνική βάση, με ισχυρό εκπαιδευτικό ρόλο και διεθνείς επιτυχίες, εμφανίζεται στα χαρτιά σαν να είναι ένα άθλημα μικρής εμβέλειας. Η επιχορήγηση που λαμβάνει, είναι τραγικά χαμηλή για τις πραγματικές του ανάγκες.

Η λύση για μια δίκαιη χρηματοδότηση της ΕΣΟ είναι σαφής και εφαρμόσιμη. Η ΓΓΑ οφείλει να επαναφέρει τη διετία στις «Διακρίσεις», ώστε η Σκακιστική Ολυμπιάδα να μετράει και για τα δύο χρόνια του κύκλου και να μην καταδικάζεται το σκάκι σε τεχνητές αυξομειώσεις ανά δεύτερο έτος. Πρέπει να αυξηθεί το βάρος των διακρίσεων για αθλήματα με παγκόσμια διάχυση και σκληρό ανταγωνισμό, να συμπεριληφθεί η μαζική σχολική συμμετοχή στον δείκτη «Μέγεθος», να αντικατασταθεί ο συντελεστής εξοπλισμού με έναν συντελεστή λειτουργικού κόστους και να επαναπροσδιοριστούν οι δείκτες προετοιμασίας ώστε να λαμβάνουν υπόψη τη διαδικτυακή προπόνηση που αποτελεί ρεαλιστική λύση στο σκάκι. Παράλληλα, η ΓΓΑ οφείλει να εξισορροπήσει το πλεονέκτημα που έχουν οι πολυ-κατηγοριακές ομοσπονδίες στον δείκτη «Σύνολο βαθμών». Σήμερα, όσο περισσότερες κατηγορίες διαθέτει ένα άθλημα τόσο περισσότερες ευκαιρίες έχει για διάκριση, κάτι που αφήνει σε μειονεκτική θέση ενιαία αθλήματα όπως το σκάκι. Υπάρχει ήδη ένας δείκτης που επιχειρεί να διορθώσει αυτό το πρόβλημα, αλλά με μικρή βαρύτητα· χρειάζεται ουσιαστική αναπροσαρμογή ώστε η ανισότητα να εξαλειφθεί. Και τέλος, να διαμορφωθεί μια ξεχωριστή κατανομή για μεγάλα μη Ολυμπιακά αθλήματα με αποδεδειγμένη διεθνή απήχηση και κοινωνική βάση, όπως το σκάκι, που δεν μπορεί να μπαίνει στο ίδιο καλάθι με αθλήματα περιορισμένης εμβέλειας.

Ο Χίλων παρουσιάστηκε ως εγγύηση διαφάνειας και αξιοκρατίας. Στην πραγματικότητα, όμως, λειτουργεί σαν ένα άκαμπτο γραφειοκρατικό εργαλείο που αναπαράγει αδικίες και στρεβλώσεις. Το σκάκι είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα: ένα άθλημα που στηρίζει μεγάλο μέρος της νεολαίας, καλλιεργεί τη σκέψη, φέρνει διεθνείς διακρίσεις και απλώνεται σε όλη τη χώρα, αντιμετωπίζεται σαν να είναι περιθωριακό. Αν η Γενική Γραμματεία Αθλητισμού θέλει να υπηρετήσει πραγματικά την ισότητα και την ανάπτυξη του αθλητισμού, η λύση είναι να διορθώσει τον Χίλωνα.

Η ΕΣΟ έχει κατά καιρούς ζητήσει εξηγήσεις όμως δυστυχώς δεν έχει παρουσιάσει μια ολοκληρωμένη, τεκμηριωμένη πρόταση μεταρρύθμισης του Χίλωνα, με συγκεκριμένους δείκτες και αλλαγές. Η απουσία διεκδικητικής αλλά με επιχειρήματα στάσης, άφησε το σκάκι εκτεθειμένο σε ένα σύστημα αξιολόγησης που δεν το αποτιμά δίκαια. Αν η Ελληνική Σκακιστική Ομοσπονδία θέλει, επιτέλους, να διεκδικήσει τη θέση που αξίζει στο σκάκι, οφείλει να απαιτήσει με σαφήνεια τις αναγκαίες αλλαγές, αντί να περιορίζεται σε υπαινιγμούς μέσα στους 4 τοίχους των γραφείων της.

Χρήστος Πιλάλης

*Διεθνής εκπαιδευτής, διεθνής διαιτητής σκακιού

Πηγή:

https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/485602_giati-systima-axiologisis-hilon-adikei-skaki