Η σκακιέρα στην τάξη: η γερμανική εμπειρία

 

* Χρήστος Πιλάλης

Διεθνής εκπαιδευτής, διεθνής διαιτητής

Η Ευρωπαϊκή Ένωση Σκακιού (ECU) και η Γερμανική Σκακιστική Ομοσπονδία υπέγραψαν συμφωνία για την ένταξη του σκακιού στην εκπαιδευτική διαδικασία, με στόχο όχι μόνο να μαθαίνουν τα παιδιά τους κανόνες του, αλλά να καλλιεργούν δεξιότητες ζωής όπως η συγκέντρωση, η στρατηγική σκέψη, η υπομονή και η δημιουργικότητα. 

 

Ο Walter Ernst Rädler, νέος πρέσβης της ECU για το σκάκι στην εκπαίδευση στη Γερμανία, είναι δάσκαλος πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, εκπαιδευτής εκπαιδευτών και αντιπρόεδρος του Γερμανικού Ιδρύματος για το Σχολικό Σκάκι. Έχοντας εκπαιδεύσει πάνω από 500 δασκάλους, γνωρίζει πώς να μετατρέπει την τέχνη του σκακιού σε μάθημα που ενισχύει τη σκέψη και την αυτοπεποίθηση των μαθητών. Για τον ίδιο, το σκάκι είναι ΄΄εργαλείο σκέψης΄΄ που όλοι και όλες μπορούν να αξιοποιήσουν και να επωφεληθούν από αυτό. 

 

Η Γερμανία, με τα 16 ομόσπονδα κρατίδια και τα διαφορετικά τους εκπαιδευτικά προγράμματα, δεν έχει ενιαία πολιτική για το σχολικό σκάκι. Παρ’ όλα αυτά εκτιμάται ότι περίπου 150.000 παιδιά και έφηβοι συμμετέχουν τακτικά σε σχολικές ομάδες σκακιού, ενώ πάνω από 33.000 νέοι κάτω των 26 ετών υποστηρίζονται από τη Deutsche Schachjugend, το νεανικό τμήμα της Γερμανικής Σκακιστικής Ομοσπονδίας, που συντονίζει και αναπτύσσει τις σκακιστικές δραστηριότητες νέων σε όλη τη χώρα. Υπάρχουν περισσότερα από 2.200 σκακιστικά σωματεία και εκατοντάδες σχολεία που εντάσσουν το σκάκι ως μάθημα ή ως όμιλο. 

 

Σε τοπικό επίπεδο, το Αμβούργο έχει περίπου 4.000 μαθητές σε σχολικά προγράμματα, η Βρέμη πάνω από 2.000 μέσω του εκπαιδευτικού λογισμικού Fritz and Chesster, το Μαγδεμβούργο σχεδόν 1.000 μαθητές και μαθήτριες σε ένα μόνο σωματείο, ενώ το Μόναχο φιλοξενεί τουρνουά και δράσεις του τοπικού Ιδρύματος για το σχολικό σκάκι. 

 

Η διδασκαλία γίνεται κυρίως με δύο παιδαγωγικές μεθόδους. Με την Brackeler, που αναπτύχθηκε στη Γερμανία και χρησιμοποιεί ιστορίες, χρώματα, σωματικές δραστηριότητες και παιχνίδια ρόλων για να μεταδώσει τις έννοιες του σκακιού με τρόπο βιωματικό και ευχάριστο. Και με τα Steps (τα γνωστά και στην Ελλάδα ΄΄Βήματα΄΄) ολλανδικής προέλευσης, που χωρίζονται σε στάδια εκμάθησης και περιλαμβάνουν θεωρία, ασκήσεις, παιχνίδια και αξιολογήσεις, επιτρέποντας στον μαθητή να προοδεύει με τον δικό του ρυθμό. Συχνά, οι εκπαιδευτικοί συνδυάζουν τη δημιουργικότητα της Brackeler με τη δομή των Steps για να διατηρήσουν το ενδιαφέρον των μαθητών και να διασφαλίσουν σταθερή πρόοδο. Παράλληλα, προγράμματα όπως το School Chess Patent και ετήσια συνέδρια επιμορφώνουν εκπαιδευτικούς, χωρίς να υπάρχει υποχρεωτικό κρατικό πλαίσιο — δίνοντάς τους ελευθερία επιλογής μεθόδου. 

 

Η πραγματική αξία του σχολικού σκακιού φαίνεται και από προσωπικές γερμανικές ιστορίες. Όπως του Jarno Scheffner, με σοβαρή νοητική αναπηρία και δείκτη νοημοσύνης 59, που ήρθε σε επαφή με το σκάκι στα έντεκά του χρόνια μέσα από ένα ειδικό σχολείο. Ένας δάσκαλος τού έδειξε το πνευματικό παιχνίδι, και αυτό έγινε γρήγορα μέσο επικοινωνίας, μάθησης και αυτοέκφρασης. 

 

Μέσα από τη συμμετοχή του σε σχολικές ομάδες, ανέπτυξε δεξιότητες που κανείς δεν περίμενε, έφτασε σε διεθνή αξιολόγηση σχεδόν 2.000 Elo, κατέκτησε το χρυσό μετάλλιο στην πρώτη Ολυμπιάδα Σκακιού για Άτομα με Αναπηρία το 2019 και το 2022 αναδείχθηκε νικητής στην κατηγορία C του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος Ερασιτεχνών. Η περίπτωσή του αποδεικνύει ότι, όταν το σκάκι διδάσκεται σε υποστηρικτικό σχολικό περιβάλλον, μπορεί να αλλάξει ριζικά τη ζωή ενός παιδιού. 

 

Η αποστολή του Rädler και της ECU είναι ξεκάθαρη: το σκάκι δεν είναι προνόμιο λίγων, αλλά ένα ανοιχτό εργαλείο εκπαίδευσης που συνδυάζει μάθηση και διασκέδαση. Στην τάξη, μπορεί να ενώσει παιδιά διαφορετικών δυνατοτήτων, να τους μάθει να σχεδιάζουν πριν ενεργήσουν και να τους προσφέρει εφόδια για μια ζωή.