Kenneth Regan: Η στατιστική ως ασπίδα στο σκάκι

Στο σύγχρονο σκάκι, όπου η τεχνολογία έχει διεισδύσει βαθιά και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές μπορούν να προβλέπουν σχεδόν κάθε πιθανή κίνηση, η ανάγκη για δίκαιο παιχνίδι και προστασία από απάτη είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Ο Αμερικανός καθηγητής Kenneth Regan, μαθηματικός και διεθνής μετρ στο σκάκι, έχει αναπτύξει ένα καινοτόμο στατιστικό σύστημα που βοηθά τους διαιτητές να εντοπίζουν περιπτώσεις πιθανής απάτης, δηλαδή παίκτες που ίσως χρησιμοποιούν ηλεκτρονική βοήθεια για να βρίσκουν τις καλύτερες κινήσεις. 

 

Η ιδέα πίσω από το σύστημα είναι απλή αλλά ισχυρή: όταν ένας παίκτης παίζει πολύ καλύτερα από το συνηθισμένο του επίπεδο, και μάλιστα με τρόπο που μοιάζει υπερβολικά με αυτόν ενός ισχυρού σκακιστικού υπολογιστή, τότε υπάρχει λόγος να ερευνηθεί το θέμα πιο προσεκτικά. Είναι αναμενόμενο μερικές φορές να παίζει κάποιος μια εξαιρετική παρτίδα· όμως αν αυτό επαναλαμβάνεται συστηματικά, μπορεί να μην είναι σύμπτωση. 

 

Το σύστημα του Regan συγκρίνει κάθε κίνηση του παίκτη με τις καλύτερες επιλογές που δίνει ένας ισχυρός υπολογιστής σκακιού. Αρχικά, μετρά πόσο συχνά ο παίκτης κάνει ακριβώς την ίδια κίνηση με την “νούμερο ένα” πρόταση/επιλογή του υπολογιστή. Στη συνέχεια, μετρά πόσο κοντά είναι γενικά οι κινήσεις του παίκτη στις ιδανικές – δηλαδή πόσο "καλές" είναι, ακόμη κι αν δεν είναι τέλειες. Τέλος, γίνεται και μια πιο χαλαρή εξέταση: αντί να μετριέται μόνο αν ο παίκτης κάνει την καλύτερη κίνηση, το σύστημα ελέγχει αν διαλέγει συχνά μία από τις 3 ή 5 καλύτερες επιλογές. Αν ένας παίκτης παίζει συνεχώς μέσα στις κορυφαίες κινήσεις που προτείνει ο υπολογιστής, αυτό μπορεί να είναι φυσιολογικό για έναν πολύ δυνατό παίκτη, αλλά όχι για κάποιον μέσου επιπέδου. Τα αποτελέσματα όλων αυτών των μετρήσεων καταλήγουν σε έναν αριθμό που λέγεται z score.

 

 Όσο πιο υψηλός είναι αυτός ο αριθμός, τόσο πιο απίθανο είναι η απόδοση του παίκτη να εξηγείται μόνο με ανθρώπινη προσπάθεια. Ένας πολύ υψηλός z score, για παράδειγμα, υποδηλώνει ότι η απόδοση αυτή είναι τόσο σπάνια, που στατιστικά εμφανίζεται μία φορά στα … 60 χρόνια. Στην πράξη, το σύστημα χρησιμοποιείται με δύο τρόπους. Ο πρώτος είναι ένας γρήγορος έλεγχος, όπου το σύστημα “σκανάρει” πολλές παρτίδες ταυτόχρονα και επισημαίνει παίκτες που αξίζει να παρακολουθηθούν. Ο δεύτερος είναι ο πλήρης έλεγχος, μια αναλυτική διαδικασία όπου εξετάζεται κάθε κίνηση λεπτομερώς, με τη βοήθεια υπολογιστών που αξιολογούν πολλαπλές πιθανές συνέχειες (δηλαδή όχι μόνο μία αλλά πολλές καλές κινήσεις). 

 

Το σημαντικό είναι ότι το σύστημα του Regan δεν αποφασίζει από μόνο του αν κάποιος είναι ένοχος ή αθώος. Λειτουργεί ως εργαλείο: προσφέρει στους διαιτητές στατιστικές ενδείξεις, ώστε να ξέρουν πότε είναι σωστό να προχωρήσουν σε πιο προσεκτική παρακολούθηση ή έλεγχο. Παράλληλα, προστατεύει και τους τίμιους παίκτες, αφού μπορεί να αποδείξει ότι η απόδοσή τους, αν και εξαιρετική, είναι στατιστικά φυσιολογική για το επίπεδό τους. Σε έναν κόσμο όπου η τεχνολογία εξελίσσεται ταχύτατα, το σκάκι έχει ανάγκη από έξυπνες λύσεις που να εξασφαλίζουν το δίκαιο παιχνίδι. Το στατιστικό σύστημα του καθηγητή Regan είναι ένα από τα πιο αξιόπιστα και αντικειμενικά μέσα που έχουμε σήμερα για να κρατήσουμε το σκάκι καθαρό, δίκαιο και ασφαλές για όλους. Η Διεθνής Σκακιστική Ομοσπονδία (FIDE) αξιοποιεί το σύστημα ανίχνευσης απάτης του Kenneth Regan από το 2011–2013. Ένα από τα εμβληματικά παραδείγματα εντοπισμού εξαπάτησης είναι του Igors Rausis.

 

Ο Rausis, Λετονός γκραν μετρ με αξιολόγηση Elo άνω των 2600, βρέθηκε στο επίκεντρο σκανδάλου το 2019. Το σύστημα ανίχνευσης εξαπάτησης του Regan εντόπισε στατιστικά απίθανη ακρίβεια στις κινήσεις του, ασυνήθιστη για την ηλικία και το αγωνιστικό του ιστορικό. Η FIDE ξεκίνησε διακριτική παρακολούθηση και, τον Ιούλιο του 2019, κατά τη διάρκεια του ανοιχτού τουρνουά του Στρασβούργου, ο Rausis συνελήφθη να χρησιμοποιεί κινητό τηλέφωνο στην τουαλέτα. Η χρήση συσκευής επιβεβαιώθηκε, και ο ίδιος ομολόγησε την πράξη. Αποτέλεσμα ήταν η άμεση αφαίρεση του τίτλου του γκραν μετρ και η πενταετής απαγόρευση συμμετοχής σε τουρνουά. Η υπόθεση θεωρείται χαρακτηριστική καθώς το σύστημα δεν κατέληξε μόνο σε υποψίες, αλλά οδήγησε σε απτά αποτελέσματα, επιβεβαιώνοντας την αξία του.

 

Χρήστος Πιλάλης

 

Διεθνής εκπαιδευτής, διεθνής διαιτητής