Μάγκνους Κάρλσεν: Ο άνθρωπος που τερμάτισε το σκάκι

Ο Μάγκνους Κάρλσεν πανηγυρίζει για το τρίτο πρωτάθλημα της καριέρας του, το 2016. Φωτογραφία AP.

Εδώ και δύο χρόνια ο 34χρονος νορβηγός υπερπρωταθλητής έχει ξεμείνει από προκλήσεις. Θα ανανεώσει το ενδιαφέρον του η πρόσφατη κατάκτηση του παγκόσμιου πρωταθλήματος από έναν 18χρονο Ινδό ή ήρθε η ώρα για οικογένεια και γκολφ;

Ο Ιανουάριος στο Οσλο είθισται να είναι ο πιο κρύος μήνας του χειμώνα. Η μέση θερμοκρασία στην πρωτεύουσα της Νορβηγίας φτάνει τους -2,3 βαθμούς Κελσίου και το χιόνι αποτελεί καθημερινή σταθερά του τοπίου. Σε αυτό το παγωμένο φόντο, σε ένα παρεκκλήσι του Χολμενκόλεν, ενώπιον εξεχόντων μελών της νορβηγικής σκακιστικής κοινότητας, παντρεύτηκαν στις 4 Ιανουαρίου ο 34χρονος Μάγκνους Κάρλσεν και η 26χρονη Ελα Βικτόρια Μαλόουν.

Δεν είναι σύνηθες φαινόμενο ο γάμος ενός σκακιστή να συνιστά είδηση για τον παγκόσμιο Τύπο, πόσω μάλλον για τις πιο ελαφρές εκδοχές του. Ο Κάρλσεν όμως δεν είναι συνηθισμένος σκακιστής και αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με το γεγονός ότι υπήρξε πέντε φορές παγκόσμιος πρωταθλητής, απόλυτος κυρίαρχος από το 2013 ως το 2023, νούμερο 1 στην κατάταξη ως σήμερα.

Οι νεόνυμφοι. Photo EPA

Σε αντίθεση με την παλαιότερη εικόνα του εσωστρεφούς, λιγομίλητου, απομονωμένου, βυθισμένου στις σκέψεις παίκτη που είχε κληροδοτήσει η αντιπαλότητα δυτικών και σοβιετικών σκακιστών στον Ψυχρό Πόλεμο, ο Κάρλσεν υπήρξε στο παρελθόν μοντέλο για την G-Star Raw, φωτογραφήθηκε με τη Λιβ Τάιλερ από τον Αντον Κόρμπιν, πέρασε ως προσκεκλημένος από το «60 Minutes», εμφανίστηκε ως γκεστ σταρ στους «Simpsons», έγινε πρέσβης της στοιχηματικής Unibet, ψηφίστηκε από το «Cosmopolitan» ως ένας από τους πιο σέξι άνδρες στον κόσμο και έφτασε μία άδεια εργασίας μακριά από το να υποδυθεί έναν ρόλο στο «Star Trek: Into Darkness» (2013) του Τζ. Τζ. Εϊμπραμς.

Ταυτόχρονα, το σκάκι έμοιαζε να μεταβάλλεται σε ένα άθλημα όπου πολλοί μετακινούν πιόνια επί ώρες και στο τέλος κερδίζει ο Μάγκνους Κάρλσεν. Αν σήμερα δεν είναι παγκόσμιος πρωταθλητής, αυτό το έχει επιλέξει ο ίδιος. Και η επιλογή έχει τόσο να κάνει με το πώς βλέπει εκείνος τον εαυτό του όσο και με την εξέλιξη του παιχνιδιού στις αρχές του 21ου αιώνα.

Ο Μάγκνους Κάρλσεν υπήρξε παιδί-θαύμα. Για το σκάκι τουλάχιστον, γιατί για τον πατέρα και τη μητέρα του, σύμβουλο εταιρείας πληροφορικής και χημική μηχανικό αντίστοιχα, υπήρξε μάλλον πηγή ανησυχίας. Σε ηλικία τεσσάρων ετών, αντί να συναναστρέφεται άλλα τετράχρονα προτιμούσε να παίζει με Lego και να φτιάχνει παζλ. Την επόμενη χρονιά είχε μάθει τις σημαίες και τις πρωτεύουσες όλων των κρατών του κόσμου.

Στα 13 του έπαιξε μια παρτίδα με τον θρυλικό Γκάρι Κασπάροφ, με τον οποίο ήρθε ισόπαλος. Ο κορυφαίος σκακιστής του 20ού αιώνα θα γινόταν προπονητής του το 2009 – για περίπου ένα εξάμηνο: «Ηταν τεράστια η σύγκρουση των προσωπικοτήτων μας, δεν ήταν βιώσιμο» δήλωνε ο Κάρλσεν στις αρχές Ιανουαρίου στον Τιμ Γουίπλ του «Times Magazine». Ηταν πεπρωμένο ο μαθητής να ξεπεράσει γρήγορα τον (προσωρινό) δάσκαλο.

Ο Νορβηγός κέρδισε τον τίτλο του παγκόσμιου πρωταθλητή το 2013· το 2014 ξεπέρασε κάθε όριο αξιολόγησης, φθάνοντας τον λεγόμενο «βαθμό Elo» στο ανεπανάληπτο 2882, κάτι που τον καθιστούσε, τυπικά, τον καλύτερο σκακιστή όλων των εποχών· το 2018 ξεκίνησε ένα σερί αήττητων αγώνων που θα σταματούσε το 2020 στους 125, το μεγαλύτερο στην καταγεγραμμένη ιστορία. Ακολούθησαν και άλλα πρωταθλήματα, περισσότερες διακρίσεις, θρίαμβοι και ρεκόρ σε κατηγορίες σκακιστικών αγώνων ταχύτητας, αναγνώριση πολύ πέραν του κόσμου των 64 τετραγώνων. Για μία ολόκληρη δεκαετία το όνομά του υπήρξε συνώνυμο του σκακιού για το ευρύ κοινό. Η κυριαρχία ήταν τόσο απόλυτη ώστε δύσκολα θα φανταζόταν κανείς ημερομηνία λήξης της. Ωσπου, αιφνιδιαστικά, την ανακοίνωσε ο ίδιος.

Πετώντας το στέμμα

Οι παγκόσμιοι πρωταθλητές δεν εγκαταλείπουν τον τίτλο τους. Από το 1886, όταν ο Βίλχελμ Στάινιτς νίκησε τον Γιοχάνες Τσούκερτορτ στον πρώτο επίσημο τελικό, έως σήμερα, σε ένα χρονικό άνυσμα 141 ετών, μόνο δύο δεν έχουν υπερασπιστεί τα κεκτημένα. Ο κορυφαίος Αλεξάντερ Αλιέχιν πέθανε το 1946, ενώ προετοιμαζόταν να αντιμετωπίσει τον Μιχαήλ Μποτβίνικ. Ο ιδιοφυής αλλά ιδιόρρυθμος Μπόμπι Φίσερ αρνήθηκε το 1975 να αντιπαρατεθεί στον Ανατόλι Καρπόφ γιατί διαφώνησε με τη FIDE ως προς τους όρους διεξαγωγής του αγώνα.

Κανένας δεν παραχώρησε τον θρόνο του οικειοθελώς. Εως τις 20 Ιουλίου 2022, όταν στο podcast του, με τίτλο «The Magnus Effect», o Κάρλσεν δήλωσε ότι αποσύρεται από τη διεκδίκηση του παγκόσμιου πρωταθλήματος: «Δεν έχω κίνητρο για άλλον έναν αγώνα. Αισθάνομαι ότι δεν έχω και πολλά να κερδίσω, δεν μου πολυαρέσει και, αν και είμαι βέβαιος ότι το ματς θα ήταν ενδιαφέρον για ιστορικούς λόγους και όλα αυτά, δεν έχω τη διάθεση και δεν θα λάβω μέρος». Η γενιά Ζ του σκακιού μόλις είχε ενδώσει στη «μεγάλη παραίτηση».

Πίσω από την αποχώρηση βρίσκεται τόσο ο χαρακτήρας του Κάρλσεν όσο και το ραγδαία μεταβαλλόμενο τοπίο του αθλήματος. Οι πέντε τίτλοι του (2013, 2014, 2016, 2018, 2021) επιτεύχθηκαν μέσα από αντίστοιχες αργές και βασανιστικές διαδικασίες – η σειρά του 2018 χρειάστηκε tie break έπειτα από 12 διαδοχικές ισοπαλίες προκειμένου να κριθεί. Στις πέντε αυτές συγκρούσεις ξεπάστρεψε τόσο την παλιά φρουρά (Βισβανάθαν Ανάντ) όσο και τους συνομηλίκους του (Σεργκέι Καρτζάκιν, Φαμπιάνο Καρουάνα, Ιαν Νιπόμνισι).

Κέρδισε πέντε φορές το παγκόσμιο πρωτάθλημα γρήγορου σκακιού και οκτώ φορές το παγκόσμιο πρωτάθλημα Blitz (ακόμα πιο ταχύρρυθμο παιχνίδι, με όριο χρόνου σκέψης 10 δευτερόλεπτα ή λιγότερο για κάθε κίνηση). Είναι επόμενο ο Μάγκνους Κάρλσεν να βαριέται, όπως έγραφε στις 11 Ιανουαρίου ο Τομ Γουίπλ στο «Times Magazine». Θέλετε απόδειξη; Στα μέσα Δεκεμβρίου του 2024 ο Νορβηγός ηττήθηκε σε έναν online αγώνα Blitz από τον 49χρονο τρις παγκόσμιο πρωταθλητή Βλαντίμιρ Κράμνικ. «Ημουν με τη φίλη μου, είχαμε βγει για ψώνια» εξήγησε ο Κάρλσεν στον Γουίπλ. Ο μεγαλύτερος σκακιστής όλων των εποχών έχασε παίζοντας από το τμήμα γυναικείων εσωρούχων του Selfridges.

Είναι κι αυτό ένα σημείο των καιρών. Αν το σκάκι κάποτε ήταν γεγονός, σήμερα είναι θέαμα. Ναι, η εποχή της πολιτικής όπου Μπόμπι Φίσερ και Μπόρις Σπάσκι μονομαχούσαν στο Ρέικιαβικ ως εκπρόσωποι των υπερδυνάμεων του Ψυχρού Πολέμου ή Γκάρι Κασπάροφ και Ανατόλι Καρπόφ προσωποποιούσαν την περεστρόικα του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και τους παλαιοσυντηρητικούς του Κρεμλίνου, έμοιαζε να συνδέει ευθέως το άθλημα με την παγκόσμια σκηνή.

Στον καιρό του Netflix όμως το «The Queen’s Gambit» (2020) γίνεται τεράστια τηλεοπτική επιτυχία, τα μεγάλα τουρνουά μεταδίδονται σε live streaming με δεκάδες χιλιάδες θεατές, οι παίκτες παρεμβαίνουν τακτικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαδικτυακές περσόνες όπως η 22χρονη Αννα Κράμλινγκ, κόρη διακεκριμένων σκακιστών, ξεναγούν live τους εκατοντάδες χιλιάδες ακολούθους τους στο Twitch στα παρασκήνια των προκριματικών που θα αναδείξουν τον επόμενο αντίπαλο του παγκόσμιου πρωταθλητή.

Ο ίδιος ο Κάρλσεν συνίδρυσε τον περασμένο Οκτώβριο την εφαρμογή Take Take Take, η οποία θα προσφέρει live παρακολούθηση αγώνων, σχολιασμό τους, fantasy chess και διάφορα άλλα καλούδια. Αυτό το παγκοσμιοποιημένο σκάκι δεν είναι πια φτωχός συγγενής ως προς την οικονομική του πτυχή. Την περίοδο της πανδημίας, έγραφε ο Ραλφ Τζόουνς στο «Sunday Times Magazine» τον Απρίλιο του 2023, τα έπαθλα των online αγώνων άγγιξαν το 1 εκατ. δολάρια. Με συντηρητικούς υπολογισμούς, σημειώνει ο Γουίπλ στο πρόσφατο άρθρο του στο «Times Magazine», ο Μάγκνους Κάρλσεν έχει αποκομίσει από το σκάκι κάπου 25 εκατ. δολάρια.

Ο τελευταίος των Μοϊκανών

Ο ελέφαντας στο δωμάτιο ωστόσο δεν είναι το θέαμα ή το χρήμα. Είναι η τεχνητή νοημοσύνη. Το 1997, όταν ο Γκάρι Κασπάροφ ηττήθηκε από τον Deep Blue της IBM ο οποίος είχε δυνατότητα αναζήτησης 200 εκατομμυρίων κινήσεων το δευτερόλεπτο, η είδηση έκανε τον γύρο του κόσμου. Εκτοτε, αθόρυβα, οι αναλυτικές μηχανές έχουν ανέλθει σε απάτητα ύψη. Προγράμματα όπως το Stockfish, που οι παίκτες χρησιμοποιούν για να τελειοποιούν το παιχνίδι τους, είναι «ανίκητα από ανθρώπους», παρατηρεί ο Ραλφ Τζόουνς.

Γκάρι Κασπάροφ vs Deep Blue. Φωτογραφία AP.

Ο Ντάνιελ M. Φλίτγουντ, καθηγητής Ηλεκτρομηχανικής του Πανεπιστημίου Βάντερμπιλτ στο Νάσβιλ του Τενεσί, διακεκριμένος επιστήμονας και σκακιστής δι’ αλληλογραφίας, του έλεγε ότι «η ανωτερότητα του Stockfish έναντι του Κάρλσεν είναι παρόμοια με εκείνη του Κάρλσεν έναντι του πρωταθλητή σκακιστικού συλλόγου αγγλικού χωριού». Αλλά, κατά τον Τζόουνς, και αυτά τα προγράμματα δεν είναι άξια πλέον ούτε για να δέσουν τα κορδόνια των παπουτσιών της ΑΙ: «Το 2017 η AlphaZero, μια τεχνητή νοημοσύνη παιχνιδιών που ανέπτυξε το εργαστήριο DeepMind της Google, προχώρησε ένα βήμα παραπέρα.

Προγραμματισμένη αρχικά για το αρχαίο κινεζικό παιχνίδι Go, επαναπρογραμματίστηκε για να μάθει και άλλα. Της άρκεσαν μόλις τέσσερις ώρες για να κατανοήσει τους σκακιστικούς κανόνες προτού νικήσει στη συνέχεια τη Stockfish 8, την κορυφαία παγκοσμίως σκακιστική μηχανή, σε ένα ματς 100 παρτίδων».

Το υπαρξιακό ερώτημα ως προς το νόημα ενός παιχνιδιού στο οποίο η μηχανική νοημοσύνη υπερέχει της ανθρώπινης δεν απασχολεί ακόμη τους σκακιστές. Τους απασχολεί όμως το ενδεχόμενο της συνέργειας ανθρώπων και μηχανών. Το 2019, σε ένα μάλλον αστείο στιγμιότυπο, ο Λετονός Ιγκορς Ράουσις πιάστηκε να κλέβει κατά τη διάρκεια μίτινγκ στο Στρασβούργο ζητώντας τη βοήθεια του κινητού στην τουαλέτα.

Τον Σεπτέμβριο του 2022, έπειτα από μια αναπάντεχη ήττα από τον 21χρονο σήμερα ανερχόμενο Αμερικανό Χανς Νίμαν, ο μάλλον εκνευρισμένος Κάρλσεν τον κατηγόρησε δημοσίως ότι έκλεβε χρησιμοποιώντας τεχνητή νοημοσύνη. Επρόκειτο για έναν πρόσωπο με πρόσωπο αγώνα, επομένως οι πιθανότητες δεν είναι με το μέρος του Κάρλσεν και η υπόθεση οδηγήθηκε στο δικαστήριο έπειτα από μήνυση του Νίμαν (και διευθετήθηκε εξωδικαστικά έναν χρόνο μετά).

Ο νορβηγός πρωταθλητής είναι ίσως ο τελευταίος των Μοϊκανών, καθώς κρατά μια σχετική απόσταση από τους ψηφιακούς συμβούλους. Κατά τα άλλα, «ο επαγγελματίας σκακιστής είναι ένα είδος σάιμποργκ», έλεγε ο ειδικευμένος σε ζητήματα δεδομένων, τεχνητής νοημοσύνης και σκακιού δημοσιογράφος Ολιβερ Ρέντερ στο «Sunday Times Magazine»: «Μεγάλο μέρος της αρχικής φάσης του παιχνιδιού δεν είναι πια παρά απομνημόνευση όσων σου είπε ο υπολογιστής την προηγούμενη ημέρα ή την περασμένη εβδομάδα». Αυτό ευθύνεται, προσθέτει ο ίδιος, και για την ελεύθερη πτώση στις διαφορές του στυλ μεταξύ των παικτών.

Μιλώντας στον Τομ Γουίπλ του «Times Magazine» o Κάρλσεν συμφωνεί και επαυξάνει: «Δεν μου αρέσει όλη αυτή η υπερανάλυση. Στους αγώνες του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος βλέπεις ότι πασχίζουν να βρουν θέσεις να παίξουν». Τι σημαίνει αυτό; Οτι οι σκακιστές υπηρετούν με τόση προσήλωση τις στρατηγικές στις οποίες έχουν ήδη προπονηθεί εντατικά ώστε δεν αναζητούν την καλύτερη δυνατή κίνηση στη σκακιέρα που έχουν μπροστά στα μάτια τους.

Ο18χρονος Γκουκές Ντομάρατζου. Φωτογραφία EPA

Διόλου παράξενο που ο Μάγκνους Κάρλσεν έχει μπουχτίσει με όλα αυτά. Αγνωστο αν η ανάδειξη, στις 12 Δεκεμβρίου 2024, του 18χρονου Ινδού Γκουκές Ντομάρατζου σε παγκόσμιο πρωταθλητή έπειτα από τη νίκη του επί του 32χρονου Κινέζου Ντινγκ Λιρέν που είχε διαδεχθεί τον ίδιο, του κίνησε το ενδιαφέρον. Ο Ντομάρατζου είναι ο νεότερος πρωταθλητής στην ιστορία του αθλήματος και ως εκπρόσωπος άλλης γενιάς θα μπορούσε να του προσφέρει μια κάποια πρόκληση. Ωστόσο ο βαθμός Elo του Κάρλσεν, έστω και στην τωρινή, όχι ιδανική φόρμα του, είναι 2831. Του Ντομάρατζου είναι 2777.

Στο επίπεδο αυτό, η διαφορά είναι μεγάλη. Θεωρητικά τα τουρνουά περιορισμένου χρόνου τον συγκινούν ακόμη. Ομως στις 31 Δεκεμβρίου 2024, με ισόπαλο τον αγώνα για τον παγκόσμιο τίτλο στο Blitz, πρότεινε στον Ιαν Νιπόμνισι να διακόψουν τη σειρά και να τον μοιραστούν: ο επερχόμενος γάμος είχε προτεραιότητα.

Τι σκακιστικό μέλλον μπορεί να έχει ένα πρώην παιδί-θαύμα που εξελίχθηκε στον κορυφαίο όλων των εποχών και κατέκτησε τα πάντα ως τα 34 του χρόνια; «Τον τελευταίο καιρό έχω αρχίσει να παίζω γκολφ» λέει στον Τομ Γουίπλ. «Αυτό με κάνει να σηκώνομαι το πρωί από το κρεβάτι».

Πηγή:

https://www.tovima.gr/print/vimagazino/magknous-karlsencro-anthropos-pou-termatise-to-skaki/